|
Testament Jeremiego Wiśniowieckiego. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Widok na wzgórze Rotunda, na którym stał dwór, w którym Jarema spisał swój testament
|
Pewny i niepewny kres żywota ludzkiego. Pewny, albowiem cunctis diebus [przez wszystkie dni] oczekiwany, donec veniat immutatio [aż nadejdzie śmierć]. Niepewny, albowiem, kiedy ma nieuchwytny dzień mortalitatis [śmierci] terminować, quisque caret voto suo [któż uniknie swego przeznaczenia]. Mając ja tedy na pamięci takowy Stwórce mego dekret i powszechnej pladze skazitelności podległym się bacząc, ponieważ mi solum superest sepulchrum [pozostaje tylko grób], wstępuję do niego z takowym prawdziwemu Bogu i kościołowi rzymskiemu oświadczeniem: credo, quod Redemptor meus vivit et ego surrecturus sum in novissima die et in carne mea videbo Deum salvatorem meum [wierzę, że mój Odkupiciel żyje, a ja zmartwychwstanę w dniu ostatnim i we własnym ciele ujrzę Boga mego zbawcę]. Przy tej protestacji Domine ne interes in iudicium cum servo Tuo [Panie, nie wchodź w sąd ze sługą Twoim]. Oddajęć duszę jako aeternam creaturam aeterno Deo [nieśmiertelny twór wiecznemu Bogu]. Wzywam i Najświętszej Panny, aby do prezentowania jej Majestatowi Twemu była advocata et mediatria [obrończynią i pośredniczką], a stróż mój anioł i patronowie, wszyscy święci bozi, pii consolatores [pobożni pocieszyciele] i zwycięzcy.[1] Ciału zaś memu, że in visceribus terrae natura stravit lectum [we wnętrzu ziemi natura przygotowała łoże], takowe naznaczam parentalia [uroczystości żałobne]: aby w wiszniowieckim kościele nowo wymurowanym za niedziel najdalej cztyry, nie będzie li mogło być prędzej, miało swoje depositorium [złożenie], które się aby bez żadnych pomp światowych i próżnych wyniosłości, owszem według ceremonii kościoła rzymskiego w jako największej asystencji kapłanów, sług bożych i kongresie ubogich odprawione było - małżonki mojej miłej i niżej wyrażonych egzekutorów ostatniej woli mojej proszę. Koło trumny sobie splendorem humilitatis [blask ubóstwa], która szarem tylko suknem obita być ma, zachowuję, to jako najbardziej miłej małżonce mojej zalecając, żeby przy dokończeniu dni moich zaraz na trycezymy[2] uczyniła distributionem [rozdział] summy trzech tysięcy złotych do kościoła częstochowskiego, sokalskiego, podkamieńskiego, leżajskiego, jarosławskiego w polu i kalwaryjskiego. Inne zaś legata i fundusze, które tu per ordinem [wg porządku] wyrażam, aby ad executionem [do wykonania] przychodziły obtestor [zaklinam] sądem bożym niżej wyrażonych exekutorów woli mojej. A naprzód, fundując OO. Karmelitów Bosych przy kościele wiszniowieckim, gdzie oni przed pogrzebem moim introdukowani być mają, sześćdziesiąt tysięcy polskich naznaczam, które jeśliby nie mogły być ex nunc [od razu] dla ciężarów jakich po śmierci mojej zaraz przy introdukcjej oddane, tedy z intraty majętności moich wiszniowieckich ma być onym census annuus iuxta morem ecclesiae [roczny dochód wg zwyczaju kościoła] od tej summy płaconej i oddawanej ad executionem [do pozyskania] pryncypalnej summy, którą, gdy ojcowie podniosą, mają zaraz ex consilio [z rady] J.PP. exekutorów woli mojej super bonis fixis et hereditariis locare [ponad dobrami nieruchomymi i dziedzicznymi umieścić] i taką majętność przyległą kościołowi kupić, która by victui et necessitati [do wyżywienia i potrzeb] klasztora ich wystarczała. Oblig zaś na nich zostawać będzie perpetue [nieustannie] za duszę moją dwie mszy na każdy tydzień odprawować i w modlitwach swoich felices [szczęśliwe] domu mego upraszać successus [powodzenie]. OO. Societatis Jesu także sześćdziesiąt tysięcy złotych na fundacją collegii w Rumnie i na tejże włości w Zadnieprzu leżącej zapisuję; którą aby przy takowymże obligu in spiritualibus akceptowali i na tem miejscu vepres [ciernie] niedowiarstwa, odszczepieństwa luce ac labore [światłem i wysiłkiem] profesji swojej wykorzeniali, więcej naukami ad classem rethoricae et dialecticae [dla klasy retoryki i dialektyki] iuventutem [młodzież] obywatelów tamtejszych i sług moich pignora [dzieci] zdobili - gorąco JMci księdza generała i JKs. Prowincjała polskich teraz i na potem będących proszę et innato [przyrodzoną] ku chwale bożej zelo [gorliwością] obowiązuję. OO. Bernardynów łubieńskich przy mojej ordynacji i fundacji dawnej victus et necessitatum [wyżywienia i potrzeb] wiecznemi czasy zachowuję i moją, dokąd ją tylko najwyższy Stwórca propagare [rozkrzewiać] będzie, posteritatem [potomność] błogosławieństwom i sumnieniom[3]obowiązuję, aby jej dość czynili i onę zachowali, za wieczną wolę tę moją trzymając oblig; do tego sześćdziesiąt tysięcy złotych tymże OO. Bernardynom na wymurowanie kościoła, klasztora i municjej koło niego jako najlepszej zachowuję i zapisuję. Summa zaś ta ma być jako najprędzej sposobem na osobnej karcie opisanym oddana, która tu przy tym testamencie zostaje. Inne także fundacje i kościoły, w którejkolwiek majętności mojej dziedzicznej już ad executionem [do wykonania] przyszły, in toto [w całości] aprobuję i ratyfikuję wiecznymi czasy, i tak, jako są przeze mnie ordynowane. Potwierdzam specifice [szczególnie] fundusz p. Kolendy w Przyłuce majętności zadnieprzańskiej. Cerkiew wiszniowiecką murowaną pod zamkiem, gdzie depositoria ciał rodziców moich zostawają, synowi memu a po nim następującej potomności, gorąco zalecam, aby nie tylko circa immunitates ...as[4] [wolnościach ...] wiecznymi czasy zostawała, ale też i w porządku wszelakim, poprawach struktury swojej i innych pobożnych respektach, gdzie epitaphium wg modeluszu mego w Gdańsku do wykonania naznaczone, aby wystawione było z marmuru in memoriam [ku pamięci] rodzica mojego, proszę i synowi memu tę pietatem [ ten obowiązek] zalecam.
Kościoły w Rochmanowie, w Łochwicy, w Krasnym, w Pereatynie, Czernuchach, w Narwie , że jest i była intencja moja fundować takim trybem, jako książęta JM. Zbarascy tu fundowali w majętnościach swoich ukrainnych, tedy pp. opiekunów i egzekutorów woli mojej proszę, a przy nich syna mego miłego, Michała Tomasza Korybutha Wiszniowieckiego, obowiązuję, aby to prima oportunitate [w najbliższym dogodnym czasie] do skutku przywiódł, i był w tej mierze nie tylko dóbr substancjej, ale też votorum meorum [zobowiązań moich] prawdziwym dziedzicem. A przy błogosławieństwie mojem takowe paterna zostawuję monita [przestrogi ojcowskie]: a naprzód timorem Dei [bojaźń Bożą], cultum [pielęgnowanie] wiary świętej katolickiej et promotionem [i cześć], pietatem et reverentiam [miłość synowską i szacunek] ku matce swojej, a miłej małżonce mojej, amorem erga patriam [miłość względem ojczyzny], królom observanciam et fidem [poważanie i wierność], senatorom venerationem [poszanowanie], przyjaciołom candorem [szczerość], sługom poszanowanie starym i zasług memoriam [pamięć], ku poddanym clementiam [łagodność] - abyś zachował pod błogosławieństwem bożym. Kiedy tak zachować będziesz, otrzymasz sprawom i zamysłom swoim pedisequam fortunam [towarzyszącą pomyślność], i łaskawe niebo lać będzie na cię hojne swe błogosławieństwo, tak, iż następującemu wiekowi łagodną o sobie podasz memoriam. A że na ten czas interea [tymczasem] lat swoich statu [z powodu stanu] dysponować sobą i domem swoim nie może, tedy nikomu innemu competentiam tutorji [przynależności opieki] do niego i wszystkich dóbr przypisuję, tylko miłej małżonce mojej, Gryzelli Constanciey z Zamościa Korybuthowej Xiężnie na Wiszniowcu i Łubniach. Ta bowiem, jako mi za życia mego zgodnego i miłego we wszystkim affektu charissima [najukochańszą] była socia [towarzyszką], tak też nie wątpię, że tym swoim i moim synem reprezentować mnie sobie post fata [po śmierci] będzie, i nieumierającego affektu swego pokaże stateczność, a jemu da wychowanie takie, jakie tylko urodzeniu i wokacjej [nazwisku] jego może być przyzwoite, do czego aby i drudzy IMPP. opiekunowie manudukcję swoją praebeant et operam [wskazówek użyczyli i trudu], gorąco proszę. A jeśliby też małżonka moja, do czego ja nie zagradzam drogi, ani też rozumiem, wdowi stan miała odmienić - tedy tym samym ta opieka syna mego w mocy jej cepare [5] ma i z władzy odchodzić, a do niżej wyrażonych obrócić się tutorów. Dobra jednak takie w dożywotniej dyspozycjej i używaniu swojem odłączone mieć powinna, któreby intraty siedemdziesiąt tysięcy złotych czyniły: wniesionej summie siedmiukroć sta tysięcy złotych posażnych korrespondowały, a ostatek in usum syna mego stante eadem mutatione cedet [przypadnie, pozostając samą tylko pożyczką]. Ad exequendum [do wykonania] zaś woli mojej i do gubernacji spraw wszystkich domu mego ad consciendum [do strzeżenia?] całości dobra i honoru tak małżonki jak i syna mego zostawuję domowych sług i przyjaciół, jako mianowicie: P. Dziersława Sługockiego, stolnika lubelskiego, P. Łukasza Wysockiego, podstarościego lubelskiego, P. Kosakowskiego, podsędka bracławskiego, P. Jana Baranowskiego, stolnika bracławskiego, P. Jakuba Kalińskiego, podczaszego sądeckiego, P. Marcina Madalińskiego, podczaszego wieluńskiego, P. Jerzego Madalińskiego, wojskiego żydaczowskiego, podwojewodzego przemyskiego, P. Stanisława Szumskiego, pisarza grodzkiego przemyskiego, P. Stanisława Dunina Szpota, P. Alexandra Ludwika Niezabitowskiego, porucznika chorągwi mojej kwarcianej, P. Stanisława Domaradzkiego, podwojewodzego mego lwowskiego, P. Jana Wolskiego, P. Gabriela Domaradzkiego, P. Gabriela Woyniełowicza - których wszystkich in genere et singulos in spetie [10] [wspólnie i każdego osobno] proszę i sądem Najwyższego obowiązuję, aby tej mojej dyspozycjej w każdym punkcie consulant [pomagali] tak jakoby nieumierającą swoją cnotę i życzliwość w domu moim ufundowawszy, poddali ją, pamiętni sukcesorów wdzięczności; a tych sług chcę mieć w tejże powadze do opieki, jako i wyżej wyrażonych przyjaciół. Supellectilem [wszystkie sprzęty domowe] wszystkę we złocie, w srebrze, klejnotach, i obiciu, i stadach, która się post fata [po śmierci] zostanie, żonie mojej ad usu [do użytku] pozwalam; jednak co do wojennego aparatu, należy to wszystko synowi memu reserve [11] [pozostawić], ostatek miłości macierzyńskiej ku niemu porzuciwszy. Srebro zaś stołowe, ile go będzie według generalnego wszystkich sprzętów inwentarza, który w skarbcu ma przy podskarbim zostawać, ma należeć wpół z synem małżonce mojej. Ojcom kapelanom, tak Bernardynom, jako S. Jesu, którzykolwiek będą stantibus fatis meis [obecni przy mojej śmierci], po trzysta złotych dożywotnio ze skarbu syna mego naznaczam, aby przed Majestatem Boskim exoratores [błagającymi] byli za mnie. Salvam nihilo minus meliorationem [niemniej zabezpieczoną poprawę] tego testamentu in quantum [w czym] by occasio postularet [domagała się sposobność] zachowuję sobie i facultatem mutandi et [możliwość zmiany i] venerandi [uszanowania] zostawuję auctoritate [12] [prawo] zapisu tego aktami grodzkiemi przemyskiemi roborowanego, który kończąc testament mój, zostawuję to posthumum et universale oraculum [pośmiertną i powszechną prośbę] do wszystkich: Inimici pareant sepulto. [13]
Dan w Krzeszowie dn. 28 marca Anno 1651 Jeremi Korybuth Xiążę Wiszniowiecki[14]
X. Bonawentura Kotarski kaznodzieja i spowiednik XJM. Joannes Rochański Stanisław Dunin Szpot Regestr sług do testamentu tego referujących się i pod tęż roborację podpadający grodową, w którym jaki kto ma specifikowany jurgielt, takiego każdy ad vitae tempora [przez całe życie] ma być pewien z tą kondycją, aby służbę taką, jaką za żywota mego traktowali, każdy służył. A żem się w tych cnocie i persewerancji przejrzał, dlatego ich tu ad tabulam [do spisu] kładę, podając ich synowi memu za życzliwych i statecznych sług, także i syny ich, którzy będą [do] usługi domu mego habiles [zdolni].
Chorągiew sług ukraińskich. Osoby służne.
Muzyka wojskowa do tych dwóch chorągwi, jako trębacze, surmacze, dobosze, kosztem skarbu mego przez p. pułkownika obmyśliwana i zatrzymana być ma, a meliorację jurgieltów i podwyższenie pocztów zostawuję in arbitrio [uznaniu] syna mego. Ująć jednak tym, którzy tu wyrażeni, nie będzie mógł nic sub onere iuris [pod ciężarem prawa] oprócz oddalającemu się od usług jego i domu mego; ten już excludus a beneficiis [wyłączony z dobrodziejstw] może być. PP. słudzy wołyńscy, którzy tu exprimunt [są wyrażeni], przy tychże dożywotnich jurgieltach zachowani być mają. Ci już od ustawicznego postanowienia są wolni, oprócz gdy osobą swoją syn mój do usługi Rzptej stawać by miał, każdy wg jurgieltu poczet stawić powinien. In publicis jednak, na sejmach, sejmikach, gdzie będzie ordynacja syna mego, stawać powinni będą, jako też i na zjazdach publicznych na rezydencję przy boku syna mego, kiedykolwiek tego exiget ratio [będzie wymagała sprawa], obligantur [są zobowiązani] i do wszelkiej usługi, której honor jego wyciągać będzie.
Słudzy nadworni, których cnoty i persewerancji doznawałem w usługach moich, jakie teraz me superstite [za mojego życia] mają jurgielta, przy takich ad vitae tempora [przez całe życie] mają być zachowani. Ci będą mieli opcję wolną albo przy majętnościach ukraińskich, a zatem i w poczcie zostawać, albo też nadworną służbę kontynuować, jako czyja postulat [wymaga] funkcja, jako kogo syn mój do usług akomodować zechce, także i księżna małżonka moja.
Major dragoński, tak jako ma w asygnacji swojej listownej, brać ma jurgielt swój, w zamian też i w usłudze nie ustawać domu mego.
Jeremi Michał Korybuth Wiszniowiecki Wda Ruski
X. Bonawentura Kotarski spowiednik i kaznodzieja JXMci Joannes Rożański Soc. Jesu[16] 1 Zdanie w tym miejscu zostało urwane przez kopistę (przyp. W.T.). 2 Nabożeństwo odprawiane w trzydziesty dzień po śmierci. 3 Powinno być sumnieniem. 4 Wyraz nieczytelny w rękopisie (przyp. W.T.). 5 Moją sugestią jest capi - być zabrana, odsunięta. 6 Sugeruję zamiast eo - eius. Błąd mógł powstać na skutek próby uzgodnienia przypadka z sexu, zupełnie w tym miejscu bezpodstawnej. W innym wypadku zwrot nie ma sensu. 7 Jerzego 8 Ostrogski - Zasławski 9 Kazimierza Leona 10 Spetie - wyraz napisany błędnie i dlatego trudny do identyfikacji, prawdopodobnie - specie - "na majestat (Boży)[?]" 11 Powinno być reservare 12 Powinno być auctoritatem. 13 Przyjaciele niech modlą się za zmarłego, wrogowie niech ustąpią temu, który odszedł. 14 Podpis księcia zapewne zmieniony przez kopistę, gdyż zawsze podpisywał się " Jeremi Michał Korybut książę na Wiśniowcu i Łubniach" (przyp. W.T.). 15 Powinno być : zachowani. 16 Zapewne ten sam, co Rochański (przyp. W.T.). opracowała i dostarczyła © Justyna Chyżyńska na podstawie tekstu odnalezionego przez © Władysława Tomkiewicza i jego przypisów |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
© Jakub Pączek |
Krótka historia rodu Wiśniowieckich oraz jego rodowód i herb. Pełna lista tytułów i urzędów Jeremiego. Dzieciństwo i lata od 1612 do 1632. Smoleńsk, Ochmatów i lata 1632-1647. Powstanie Chmielnickiego, Konstantynów, Piławce (1648). Zbaraż i Zborów (1649). Beresteczko i śmierć (1650-1651). Historia jego pochówku. Syn większy od ojca - życiorys syna Jeremiego - Michała Korybuta Króla Polski. Artykuł pt."Kniazia Jaremy Nieporozumienie". strona główna |